Cliëntgericht werken met Schematherapie

Schematherapie richt zich op het veranderen van schema’s en modi. Schema’s zijn vastgeroeste patronen van gedachten, emoties, herinneringen en lichamelijke sensaties, die zijn ontstaan in de kindertijd als gevolg van gemiste basisbehoeften (veiligheid, zelfexpressie, autonomie, spontaniteit en begrenzing). Schema’s representeren verwachtingen over zichzelf, anderen en de wereld, en kunnen getriggerd worden door gebeurtenissen in het heden. Modi zijn de actieve variant van schema’s, waar ook gedrag bij komt kijken. Modi zijn toestandsbeelden, die op een bepaald moment de gedachten, gevoelens en gedrag van de jongere domineren. Deze toestandsbeelden kunnen van moment tot moment wisselen en worden ook wel “verschillende kanten van jezelf” genoemd. Gedragsproblemen kunnen worden gezien als disfunctionele copingreacties op getriggerde schema’s, en kunnen worden toegeschreven aan bepaalde modi.

In de Schematherapie worden de verschillende modi van de jongere geëxploreerd en wordt hier betekenis aan verleend. Het is een inzichtgevende manier van werken, waarbij veel aandacht is voor de (gemiste) emotionele behoeften van de jongere. Door middel van verschillende technieken (moduswerk, experiëntiële technieken en technieken uit de cognitieve gedragstherapie) worden onderliggende schema’s zoveel mogelijk geheeld en worden gezonde modi versterkt, wat de weg vrij maakt voor (blijvende) gedragsverandering.

In de jeugdzorg kan het gebruik van Schematherapie op verschillende gebieden van meerwaarde zijn. Bij veel jongeren met ernstige gedragsproblemen in de (gesloten) jeugdzorg is sprake van persoonlijkheidsproblematiek, maar traditioneel gezien ligt de behandelfocus meer op het niveau van het gedrag. Een behandeling gericht op de persoonlijkheidsproblematiek van de jongere kan de gedragsproblemen op een fundamenteler niveau aanpakken, waardoor de kans op behoud van positieve gedragsverandering groter is.

Het theoretisch kader van Schematherapie biedt Jeugdzorgwerkers en andere leden van behandelteams een alternatieve denkwijze over gedragsproblemen. Hierdoor kan flexibeler worden gereageerd op gedragsproblemen, rekening houdend met de onderliggende basisbehoeften van de jongere (bijv. veiligheid, hechting, begrenzing). Dit bevordert de-escalerend handelen.

De implementatie van principes en technieken uit de Schematherapie in het 24-uurs behandelklimaat leidt tot een betere balans tussen inhoudelijke behandeling en (organisatorische) behoefte tot controle in de (gesloten) jeugdzorg. Jongeren beoordelen het behandelklimaat als veiliger en prettiger, en Jeugdzorgwerkers gebruiken minder restrictieve maatregelen in reactie op probleemgedrag.

De basishouding binnen Schematherapie (“limited reparenting”) en het werken met modi blijkt in de praktijk zeer effectief in het motiveren van jongeren voor behandeling en het ontwikkelen van een therapeutische relatie. Daarnaast blijken de Moduskaarten voor jongeren een effectief hulpmiddel om in gesprek te komen met een jongere.

Het gebruik van experiëntiële technieken, een belangrijk onderdeel van de Schematherapie, helpt jongeren om weer te ‘voelen’ en daarop te reflecteren, in plaats van zich te laten leiden automatische (coping)reacties.

van Wijk-Herbrink, M. F., Bernstein, D. P., Broers, N. J., Roelofs, J., Rijkeboer, M. M., & Arntz, A. (2019). Jongeren met gedragsproblemen: Schematherapie en behandelfocus. Tijdschrift voor Gedragstherapie, 2,  115-130.

Wijk-Herbrink, M. van & Rijk, J-P. de (2019). Schematherapeutisch werken in de JeugdzorgPlus. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 1, p.45-56.

Wijk-Herbrink, M. van. (2019). Schematherapie bij jongeren met externaliserende problemen. De Psycholoog, 3, p.10-21.

Bij aanvang van dit onderzoeksproject was er nog geen wetenschappelijke literatuur voorhanden over Schematherapie bij jongeren, laat staan bij deze complexe doelgroep.

De resultaten zijn veelbelovend:

• De theorie achter Schematherapie blijkt toepasbaar te zijn op jongeren;
• Pilotonderzoek laat zien dat Schematherapie leidt tot een vermindering in zowel gedragsproblemen als persoonlijkheidsproblematiek (grootschaliger effectonderzoek wordt momenteel uitgevoerd);
• Schematherapeutisch werken op de behandelgroepen leidt tot een beter behandelklimaat en minder restrictief handelen (bijv. fysiek beperken of afzonderen) door Jeugdzorgwerkers.

Schematherapie bij jongeren met externaliserende gedragsproblemen.

Door promovenda Marjolein van Wijk-Herbrink, Pactum (voorheen OG Heldringstichting).